Richard Wagner - niemiecki kompozytor i dyrygent XIX wieku, tworzący w epoce romantyzmu. Jeden z wybitniejszych twórców dramatu muzycznego i reformatorów opery.
Urodził się 22 maja 1813 r. w Lipsku. Był dziewiątym dzieckiem Carla Friedricha Wilhelma Wagnera (urzędnika policyjnego) i Johanna Rosine Paetz. Został osierocony przez ojca, gdy miał kilka miesięcy, a jego matka latem następnego roku wyszła za mąż za przyjaciela rodziny, Ludwiga Geyera. Był on aktorem i malarzem, stąd Richard od wczesnego dzieciństwa miał styczność ze światem sztuki. Rozpoczął edukację szkolną jako sześciolatek. Szczęśliwe dzieciństwo przerwała śmierć ojczyma w 1821 r. i od tego czasu mały Richard był wysyłany pod opiekę krewnych, aby odciążyć finansowo liczną rodzinę. Poza Dreznem mieszkał również m.in. w Eisleben. W 1827 r. rodzina powróciła do Lipska, gdzie ukończył tamtejszą szkołę św. Tomasza. Wagner interesował się antykiem greckim, operą i literaturą, czy mitologią germańską i ówczesną literaturą (m.in. Goethego). Podejmował też pierwsze próby pisarskie. Był to też okres kiedy zaczął swoją edukację muzyczną, a kompozytorem który go inspirował był Beethoven. W 1831 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie w Lipsku, w dziedzinie muzyki, estetyki i filozofii. Oprócz nauki kompozycji u Ch.G. Müllera, ogromny wpływ miał też na niego kantor chóru Ch.T. Weinlig, nauczyciel kontrapunktu. Nie ukończył studiów, przerywając je po sześciu latach.
Pierwsze próby kompozytorskie zaliczył już mając 14 lat. Więcej pisał w trakcie studiów i niedługo po nich. Były to pojedyncze utwory fortepianowe, uwertury koncertowe czy Symfonia C-dur, która zyskała umiarkowaną popularność. W 1833 r. napisał też swoją pierwszą operę – Boginki, która nie została jednak nigdy wystawiona.
Pierwszą pracą Wagnera było stanowisko kierownika chóru w Würzburgu. Po kilku latach przeprowadził się do Królewca, a następnie do Rygi, gdzie również pracował jako dyrygent. Jego skłonność do hazardu sprawiła, że popadł w długi, dlatego też musiał uciekać przed wierzycielami z obu tych miast. W 1839 r. przez Londyn dotarł do Paryża, w którym mieszkał przez dwa lata. Mimo dramatycznej sytuacji finansowej poznał wielu ówczesnych kompozytorów, m.in. Berlioza czy Liszta. Z tym ostatnim połączyła go wieloletnia przyjaźń.
Pobyt w stolicy Francji był też ważny pod względem twórczości. Wagner ukończył tam swój pierwszy dramat muzyczny – Holender tułacz. Napisał do tego dzieła nie tylko muzykę, ale również tekst libretta. Operę wystawiono w Dreźnie, co przyniosło Wagnerowi spory sukces i w latach 1842-1849 zapewniło posadę dyrektora w tamtejszej Operze Królewskiej.
Lata pracy w Dreźnie były bardzo dobre pod względem twórczości kompozytora. Wystawił wówczas operę Tannhäuser i rozpoczął pracę nad kolejnymi dramatami. Pracę przerwała Wiosna Ludów. Wagner stanął po stronie rewolucjonistów i gdy powstanie zostało stłumione, musiał wyemigrować z kraju.
Osiadł w Zurychu. Oprócz tworzenia muzyki zajął się wówczas pisaniem publikacji teoretycznych. Powstały wówczas Opera i dramat oraz Sztuka i rewolucja, a także Żydostwo w muzyce. To ostatnie dzieło sprawiło, że Wagner oprócz swojej muzyki jest znany również z silnie antysemickich poglądów. Kompozytor zawarł w nim swoją teorię, że Żydzi są pozbawieni wszelkich umiejętności muzycznych, stąd też nie powinni być krytykami muzycznymi.
Pobyt w stolicy Szwajcarii oznaczał tez pisanie utworów muzycznych zgodnie z wykrystalizowanymi poglądami nt. dramatu muzycznego. W 1850 r. Liszt dyrygował w Weimarze wagnerowską operą Lohengrin. Po przeżyciu nieszczęśliwej miłości Wagner napisał tez dramat muzyczny Tristan i Izolda, a także rozpoczął pracę nad dziełem swojego życia – tetralogią Pierścień Nibelunga.
W 1861 r. został objęty amnestią i mógł powrócić do Niemiec, gdyż cieszył się tam już znaczną popularnością. Po powrocie do ojczyzny poznał króla bawarskiego Ludwika II, który objął mecenat nad twórczością Wagnera. Nie tylko sfinansował wystawienie Tristana i Izoldy, ale też spłacił wszystkie długi kompozytora. Pomimo oskarżeń o trwonienie majątku państwowego i skandali obyczajowych, jakie zmusiły go do opuszczenia Monachium, w dalszym ciągu cieszył się poparciem Ludwika II. Pomógł on w przeprowadzce Richarda do Bayreuth, a także wspomógł finansowo budowę teatru muzycznego, gdzie Wagner mógłby wystawiać swoje dzieła.
Budowa dobiegła końca w 1876 r., a na uroczyste otwarcie teatru miał swoja premierę Pierścień Nibelunga. Tetralogia operowa zawiera aż 18 godzin muzyki, przez co jest najdłuższą operą wszechczasów. Tak długi utwór został podzielony i wystawiany przez kolejne cztery wieczory. Ten dramat muzyczny jest urzeczywistnieniem idei „totalnego dzieła sztuki”, czyli stworzenia i połączenia dramatu, muzyki oraz poezji za pomocą motywu przewodniego przewijającego się przez całe dzieło.
Kompozytor miał burzliwe życie uczuciowe. Był dwukrotnie żonaty – w 1836 r. ożenił się z aktorką Minną Planer. Małżeństwo nie przetrwało jednak zbyt długo m.in. z powodu niewierności Wagnera. W późniejszym czasie, w trakcie pobytu w Szwajcarii przeżył silny zawód z powodu zakazanej miłości do Matyldy Wesendonck. To pod wpływem tego uczucia powstała opera Tristan i Izolda.
Po powrocie do Niemiec w latach 60. XIX w. poznał w Monachium dyrygenta Hansa von Bülowa oraz jego żonę Cosimę, która była równocześnie córką Liszta. Między Richardem a Cosimą nawiązał się romans, który ostatecznie zakończył się małżeństwem (po jej uprzednim rozwodzie z Hansem) w 1870 r. Mieli wspólnie troje dzieci – syna Zygfryda oraz córki Ewę i Izoldę, które urodziły się jeszcze zanim Cosima wyszła za Wagnera.
Richard znał wielu ludzi nauki i kultury tamtych czasów, m.in. Nietschego. On, a także Schopenhauer mieli znaczący wpływ na światopogląd Wagnera. Był też osobą o skrajnie antysemickich poglądach – odmawiał m.in. zdolności muzycznych ludziom narodowości żydowskiej, a także szowinistą, gdyż w swoich wypowiedziach gardził kobietami.
Ostatnie lata życia nie były tak owocne w pracę ze względu na postępującą chorobę serca. Wagner, okrzyknięty już wcześniej „geniuszem opery” w 1882 r. wystawił w Bayreuth swoją ostatnią operę Persifal.
Niedługo po premierze wyjechał do Wenecji, gdzie zmarł na atak serca 13 lutego 1883 r. Został pochowany w Bayreuth, mieście swojego „kultu”.
